Krakowska Szkoła Ekonomii
1. Sytuacja ekonomiczna II RP w roku 1918.
W roku 1795 Polska, targana silnie wewnętrznymi sporami za sprawą Austrii, Rosji i Prus znika z mapy Europy. Wydawać by się mogło że na zawsze. Poprawy sytuacji nie przynosi tymczasowe utworzenie w roku 1807 przez Cesarza Napoleona szczątkowego „quasi-państwa”, Księstwa Warszawskiego, będącego de facto francuskim protektoratem. Porażki wojsk francuskich – najpierw ich wyniszczający odwrót z Rosji, następnie pod Waterloo i następujący po nich Kongres Wiedeński w roku 1815, ustalający nowy podział stref wpływów przez czołowe mocarstwa koalicji „antyfrancuskiej” na następne stulecie, zmiótł wciąż tlące się nadzieje na odrodzenie polskiej państwowości. Na nic zdały się też rozpaczliwe próby wyrwania się na niepodległość w postaci zrywów roku 1830 (Powstanie Listopadowe) oraz roku 1863 (Powstanie Styczniowe) przeciwko zaborcy rosyjskiemu, które w ogólnym rozrachunku przyniosły niepowetowane straty wśród najbardziej twórczej i światłej warstwy polskiego społeczeństwa, sprowadzając również na nie surowe represje ze strony Imperium Rosyjskiego i zaostrzenie dotychczasowej polityki „okupacyjnej” w postaci licznych ograniczeń swobód obywatelskich.
11.11.1918 to dzień, kiedy po 123 latach odradza się Państwo Polskie. Był to szczęśliwy zbieg korzystnych dla naszego kraju okoliczności w postaci przede wszystkim wybuchu I Wojny Światowej w sierpniu 1914 roku, która dla wszystkich naszych zaborców po 4 latach działań wojennych zakończyła się bardzo niepomyślnie. Tylko jednoczesna ich klęska na wszystkich frontach (przegrana Niemiec na Zachodzie, po nieudanej wiosennej „Ofensywie Ludendorffa” z marca 1918 roku, znanej również pod nazwą „Kaiserschlacht”) i problemy wewnętrzne na różnym tle (rozpad monarchii Austro-Węgierskiej wywołany m.in wielonarodowym charakterem jej społeczeństwa i armii, wybuch wojny domowej i Rewolucja Bolszewicka w Rosji) umożliwiły powstanie Polski z kolan.
Już u zarania swego odrodzenia, II Rzeczpospolita stanęła przed szeregiem problemów. Żadne z tak zwanych państw sukcesyjnych nie miało tak zróżnicowanych i złożonych problemów jak Polska w ciągu kilku pierwszych miesięcy niepodległości:
– nie było jeszcze ustalonych granic (Traktat Wersalski został podpisany dopiero 28.06.1919 roku);
– na terenach odrodzonego państwa używano 7 różnych walut;
– obowiązywały 4 różne porządki prawne;
– brak skarbu państwa;
– pierwszy ustalony budżet zakładał 1 miliard 100 milionów deficytu wobec zaledwie 600 tys. wpływów;
– tylko 15% robotników w roku 1918 posiadało pracę;
– fabryki i zakłady przemysłowe znacznie opóźnione technologicznie w stosunku do ich zachodnich odpowiedników były zniszczone bądź wywiezione/złupione w trakcie wojny przez wojska krajów zaborczych.
W tej sytuacji naturalnym jest, że trudności gospodarcze Polski międzywojennej stymulowały rozwój dyskursu ekonomicznego. Palące potrzeby związane z odbudową i rozwojem krajowego przemysłu doprowadziły do debaty na temat roli państwa w gospodarce. Ujawniły się w niej koncepcje zarówno etatystyczne jak i liberalne. Warto jednak wspomnieć, że podobnie jak w przypadku odbudowy Polskich Sił Zbrojnych, rozwój dominującej myśli ekonomicznej był silnie uzależniony od jej genezy, która w poszczególnych zaborach miała odmienny charakter ze względu na różnice kulturowe, polityczne, społeczne i gospodarcze.
2. Doktryny ekonomiczne pod różnymi zaborami.
a) w zaborze rosyjskim dominowały koncepcje marksistowskie.
b) w zaborze pruskim największą popularnością cieszyła się szkoła historyczna (głównie w Poznaniu).
c) w zaborze austriackim najsilniejsze były natomiast wpływy szkoły austriackiej. Widoczne były szczególnie w Krakowie, bliskim duchowo i kulturowo Wiedniowi. Symbolem obydwu tych miast może być postać Carla Mengera, jednego z ojców założycieli tzw. Austriackiej Szkoły Ekonomii, który uczył się w krakowskim gimnazjum, a w roku 1867 uzyskał doktorat na Uniwersytecie Jagielońskim. Jednym z jego egzaminatorów był Polak, Julian Dunajewski, profesor prawa i ekonomii. W latach 1880-1891 piastował urząd ministra skarbu Monarchii Austro-Węgierskiej, zjawisko absolutnie nie do pomyślenia chociażby w zaborze pruskim, będącym o wiele bardziej represyjnym wobec Polaków. Wybór Dunajewskiego na to stanowisko był dowodem uznania jego kompetencji i doskonałego przygotowania merytorycznego. Przeprowadził on reformę systemu podatkowego – za pomocą bardziej elastycznego opodatkowania udało mu się zrównoważyć budżet, wprowadził m.in. podatki pośrednie oraz umocnił austriacką walutę. Właśnie tego polskiego ekonomistę, wspólnie z Włodzimierzem Czerkawskim (również profesor UJ) uważa się za prekursora szkoły krakowskiej. Czerkawski uważany jest za pierwszego polskiego ekonomistę, który był zwolennikiem i propagatorem szkoły austriackiej. Koncepcje ekonomiczne obydwu tych Panów wskazują na znaczną zbieżność ideologiczną z rodzącą się Austriacką Szkołą Ekonomii. Teoria użyteczności krańcowej Carla Mengera znalazła szerokie zastosowanie w koncepcjach Czerkawskiego, natomiast Dunajewski jeszcze przed innym ekonomistą, który poczynił duży wkład w rozwój szkoły austriackiej – Eugenem von Bohm-Bawerkiem, dowiódł, że procent powstaje przy wymianie dóbr dzisiejszych, wyżej cenionych na późniejsze o mniejszej wartości. Prawdopodobnie Bohm-Bawerk podczas pracy nad „Die Positive Theorie des Kapitals” (1888) nie znał koncepcji Dunajewskiego, jednak nie ulega wątpliwości, że obydwie teorie są do siebie podobne.
3. Powstanie szkoły krakowskiej
Liberalne idee klasyczne autorstwa chociażby Adama Smitha, obecne w pismach Dunajewskiego oraz koncepcje metodologiczne Mengera, zaszczepione na polski grunt przez Czerkawskiego, przyczyniły się do powstania szkoły krakowskiej, która odegrała istotną rolę w rozwoju polskiej myśli ekonomicznej okresu międzywojennego. Była to szkoła ekonomiczna, w której wpływy ekonomii austriackiej i klasycznej padły na bardzo podatny grunt i zaowocowały wykształceniem się bardzo oryginalnej lecz dzisiaj już w dużym stopniu zapomnianej myśli ekonomicznej w momencie odzyskania przez Polskę suwerenności w roku 1918. Przedstawiciele szkoły krakowskiej, w tym Adam Heydel, brali czynny udział we wszystkich debatach dotyczących złożonych i wielowymiarowych problemów ekonomicznych Polski.
Szkoła krakowska, miała nie tylko już u zarania swojego powstania określony profil teoretyczny, ale cechowała się także wyjątkową spójnością instytucjonalno-organizacyjną. W roku 1921 kilkunastu przedstawicieli świata nauki i przemysłu założyło Towarzystwo Ekonomiczne w Krakowie, które było formą organizacji szkoły krakowskiej. Wspierało ono wolność gospodarczą i działało na rzecz dobrego prawa. Prowadziło własne badania naukowe, których wyniki publikowano w:
– Czasopiśmie Prawniczym i Ekonomicznym;
– Ruchu Prawniczym i Ekonomicznym;
– Przeglądzie Gospodarczym;
– Przeglądzie Współczesnym.
Ponadto organizowało odczyty, przygotowywało opinie na temat bieżącej sytuacji gospodarczej i oceniało projekty ustaw.
Intelektualnym przywódcą szkoły krakowskiej był Adam Krzyżanowski, profesor ekonomii Uniwersytetu od 1912 roku, prezes Towarzystwa w latach 1930-1939. Cechowały go klasyczne i liberalne poglądy. Przedstawił własną klasyfikację pieniądza, badał zagadnienia kredytu oraz omówił rozwój i kategoryzacje wojen na przestrzeni dziejów, ukazując ich postępującą racjonalizację (na tle racjonalizacji innych działań ludzkich). Współpracował z pismem „Przegląd Współczesny”. Do grona studentów Krzyżanowskiego należeli m.in. Edward Strasburger, Adam Vetulani, Kazimierz Studentowicz oraz w szczególności Adam Heydel i Edward Taylor.
Ekonomiści krakowscy brali czynny udział w sporach na temat kierunków rozwoju gospodarczego Polski, wskazywali praktyczne znaczenie i zalety liberalnej polityki gospodarczej oraz ekonomiczne znaczenie norm moralnych, porządkujących w sposób nieformalny procesy rynkowe. To właśnie z kręgów szkoły krakowskiej wywodził się, związany z Narodową Demokracją Adam Heydel (o którym niedługo), jeden z najwybitniejszych uczniów Adama Krzyżanowskiego.
4. Bibliografia
1. Stanisław Głąbiński, „Historia Ekonomiki”, Tom II, 1939
2. Mariusz Janik, „Austriacka Szkoły Ekonomii i Jej Przedstawiciele”, Roczniki Ekonomii i Zarządzania, Tom 6 (42), nr. 2/2014
#polska #ekonomia #gospodarka #wolnyrynek #krakow #adamheydel #ase #austriackaszkolaekonomii #ciekawostkihistoryczne #gruparatowaniapoziomu
Powered by WPeMatico